Phút 73, sân vận động quốc gia Mỹ Đình, ngày 29 tháng 10 năm 2003. Giữa một rừng khán giả đang nín thở, quả bóng từ chân Tuấn Phong tìm đến một dáng người nhỏ con nhưng nhanh như cắt. Chỉ bằng một cú chạm, anh đã loại bỏ hàng phòng ngự to cao của đối thủ. Và rồi, trước mặt thủ thành huyền thoại Lee Woon-jae – người hùng đã giúp Hàn Quốc hạ gục những gã khổng lồ tại World Cup một năm trước – Phạm Văn Quyến lựa chọn không tung ra một cú sút hết lực, như nhiều tiền đạo Việt Nam vẫn làm mỗi khi đối mặt thủ môn.
Thay vào đó, là một cú “chích bóng” đầy ngạo nghễ, một cú dứt điểm nhẹ nhàng nhưng tàn nhẫn, đưa bóng nằm gọn trong lưới. Cả cầu trường vỡ òa. Việt Nam, với một đội hình U23, đã đánh bại đệ tứ anh hào World Cup Hàn Quốc. Khoảnh khắc đó, cậu bé Phạm Văn Quyến không còn là một cầu thủ, mà đã trở thành hiện thân cho một niềm tin mãnh liệt vào sự trỗi dậy của nền bóng đá Việt Nam.
Từ đỉnh vinh quang ấy, câu chuyện rẽ sang một hướng khác, nhuốm màu bi kịch và đặt ra một câu hỏi day dứt bậc nhất lịch sử bóng đá Việt Nam. Bài viết này không tìm kiếm một câu trả lời “có” hoặc “không” đơn giản. Nó là một hành trình khám phá vực sâu ngăn cách giữa hai khái niệm: “thiên tài” – một món quà trời cho, một năng khiếu bẩm sinh gần như siêu việt; và “huyền thoại” – một vị thế được tạo dựng từ sự xuất sắc bền bỉ, những thành tựu biểu tượng, tính chuyên nghiệp và những danh hiệu định danh sự nghiệp. Tài năng của Quyến là điều không cần bàn cãi, nhưng địa vị huyền thoại của anh lại là bi kịch lớn nhất, là chương truyện còn dang dở của bóng đá nước nhà.
Năm 2000, tại giải vô địch U16 châu Á được tổ chức trên sân nhà Đà Nẵng, cái tên Phạm Văn Quyến lần đầu tiên bùng nổ trên bản đồ bóng đá quốc gia. Trong trận đấu với một đội U16 Trung Quốc vượt trội về thể hình, Việt Nam bị dẫn trước 2-0. Giữa lúc hy vọng gần như lụi tàn, một cậu bé 16 tuổi bước lên thực hiện quả đá phạt. Đó không chỉ là một bàn thắng, đó là một tuyệt tác. Một cú đá phạt “hàng rào mẫu mực” đã thổi bùng lên ngọn lửa cho cuộc lội ngược dòng không tưởng, giúp Việt Nam thắng chung cuộc 3-2.
Văn Quyến không chỉ ghi bàn, anh còn được vinh danh là Cầu thủ xuất sắc nhất giải, một sự thừa nhận rằng anh là một trong những tài năng trẻ hứa hẹn nhất châu Á. Kể từ đó, danh xưng “thần đồng” gắn liền với anh, khởi đầu cho một sự nghiệp được kỳ vọng sẽ rực rỡ phi thường.
Sự trỗi dậy của Quyến nhanh như một cơn bão. Anh giành giải “Cầu thủ trẻ xuất sắc nhất” vào các năm 2000 và 2002, và đỉnh cao là Quả Bóng Vàng Việt Nam năm 2003 khi mới 19 tuổi. Đây không phải là một quá trình đi lên từ từ, mà là một sự bùng nổ.
Dĩ nhiên, nếu xét về chuyên môn thuần túy, sự bùng nổ của Văn Quyến là một kết quả hoàn toàn thuyết phục giới mộ điệu. Trước khi có Văn Quyến, người hâm mộ Việt Nam chưa từng chứng kiến một chân sút nào được xếp vào tầm đẳng cấp châu lục, ngay cả khi đó là Lê Huỳnh Đức hay Nguyễn Hồng Sơn.
Sau Văn Quyến, người ta phải mất tới 15 năm mới lại thấy bóng dáng của những ngôi sao bóng đá sở hữu kỹ năng và tư duy chơi bóng bậc thầy như anh, đó là Nguyễn Quang Hải, Nguyễn Hoàng Đức. Nhưng rốt cuộc, xét ở cả thế hệ tiền bối, lẫn những lứa đàn em của Quyến, không ai sở hữu một bộ kỹ năng toàn diện như anh.
Với trọng tâm thấp, Quyến sở hữu kỹ năng đi bóng “lắt léo” và khả năng xoay xở phi thường trong không gian hẹp. Anh là mẫu cầu thủ mà “chỉ cần chạm bóng là đã khác biệt”. Anh không chỉ rê dắt. Anh cực kỳ thông minh. Khả năng di chuyển không bóng của anh, minh chứng rõ nhất là trong bàn thắng vào lưới Hàn Quốc, là minh chứng rõ nhất cho tư duy thi đấu vượt trội so với phần còn lại của bóng đá Việt Nam. Anh biết cách tìm ra khoảng trống và khai thác những điểm yếu dù là nhỏ nhất của hàng phòng ngự đối phương.
Nhưng trên hết, điều làm nên Quyến là phẩm chất “dị” – một sự độc đáo, ngẫu hứng và khó lường. Lối chơi của anh không tuân theo bất kỳ khuôn mẫu nào, nó mê hoặc người hâm mộ và gieo rắc kinh hoàng cho hậu vệ đối phương. Đó không phải là sản phẩm của các lò đào tạo, đó là thiên bẩm.
Cho tới tận thời điểm hiện tại, những cú bẻ cổ chân của Văn Quyến, hay những tình huống dứt điểm theo phong cách chính mũi giày hoặc sục bóng, lốp bóng của tiền đạo quê gốc Nghệ An, vẫn là một bộ kỹ năng xa xỉ với mọi ngôi sao bóng đá Việt.
Thứ khiến Văn Quyến trở thành niềm hi vọng vàng của bóng đá nước nhà, đồng thời cũng trở thành nỗi đau day dứt của người hâm mộ Việt Nam, là những thứ không thể đong đếm bằng thông số hay thống kê. Quyến béo, cũng như Ronaldo De Lima, mang đến một thứ bóng đá nghệ thuật, thứ bóng đá biểu diễn, vừa hoa mĩ lại vừa hiệu quả, biến họ trở thành những cái tên độc nhất vô nhị trong thế hệ của mình.
Dẫu vậy, việc tỏa sáng quá sớm, và nổi tiếng quá nhanh, đã đặt ra một gánh nặng khổng lồ lên vai một chàng trai trẻ xuất thân từ một gia đình nghèo khó, không được trang bị kỹ năng đối mặt với truyền thông, không có sự hỗ trợ tâm lý hay một môi trường chuyên nghiệp như các cầu thủ hiện đại sau này. Thành công đến quá sớm, quá lớn có thể đã góp phần tạo nên sự thiếu kỷ luật về sau, nuôi dưỡng một cảm giác bất khả chiến bại và tâm lý ngôi sao, khiến anh trở nên mong manh trước những cám dỗ. Cả một nền bóng đá tung hô tài năng của anh, nhưng lại chưa sẵn sàng để răn đe, quản lý con người anh.
Đỉnh cao đời người, đến với Quyến ở tuổi 18, tại kỳ SEA Games 22 – Đại hội thể thao Đông Nam Á đầu tiên được tổ chức tại Việt Nam. Ngay trong trận đấu vòng bảng môn bóng đá nam gặp Thái Lan, Phạm Văn Quyến đã khiến truyền thông trong nước bùng nổ với một siêu phẩm tung lưới người Thái.
Đó là một trong những bàn thắng biểu tượng nhất sự nghiệp của anh. Nhận bóng từ cánh trái, anh nhẹ nhàng đi bóng qua thủ quân U23 Thái Lan Rungroj Sawangsri rồi tung ra một cú cứa lòng không thể cản phá, khiến sân Mỹ Đình “nổ tung”. Bàn thắng thậm chí còn được được truyền thông mô tả là “đẳng cấp thế giới” và khiến người Thái phải sững sờ.
Ngay cả trong thất bại, anh vẫn là người hùng. Phút bù giờ thứ nhất của trận chung kết, khi U23 Việt Nam đang bị dẫn trước, Quyến đã thực hiện một cú vô-lê xuất thần gỡ hòa, đưa trận đấu vào hiệp phụ. Dù sau đó Việt Nam thất bại, khoảnh khắc đó vẫn là một trong những ký ức giàu cảm xúc nhất trong lịch sử thể thao nước nhà, khẳng định vị thế người hùng không thể tranh cãi của anh.
Và rồi, sau đó, không còn sau đó nữa. Ở thời điểm ấy, sẽ chẳng ai có thể ngờ rằng, màn trình diễn rực sáng trên sân nhà trong kỳ SEA Games đầy ý nghĩa cách đây 22 năm, sẽ là một trong những khoảnh khắc rạng rỡ cuối cùng của Cậu bé vàng Phạm Văn Quyến, bên cạnh bàn thắng kết liễu Hàn Quốc tại vòng loại ASIAN Cup sau đó 1 năm.
Người ta thường nói nhiều về việc Văn Quyến nhúng chàm trong “Đại án Bacolod” chấn động bóng đá Việt, khi nhóm cầu thủ chủ chốt của U23 Việt Nam, bao gồm Quốc Vượng, Văn Trương, Hải Lâm, Bật Hiếu, Quốc Anh, Phước Vĩnh, và Phạm Văn Quyến, bị phát giác tham gia đường dây dàn xếp tỉ số, trong trận đấu gặp Myanmar tại SEA Games 23.
Bản thân Văn Quyến nhận án 2 năm tù treo, bị cấm thi đấu 4 năm. Một bản án nhẹ nhàng đối với cuộc đời, nhưng là bản cáo chung cho sự nghiệp bóng đá của ngôi sao sinh năm 1984. Cho đến hiện tại, nhiều ý kiến vẫn cho rằng, nếu không dính vào đại án bán độ năm xưa, Văn Quyến, với những phẩm chất bóng đá thiên bẩm của mình, hoàn toàn có thể vượt qua cả Lê Công Vinh, Nguyễn Quang Hải hay Lê Huỳnh Đức, Nguyễn Hồng Sơn, để chiếm giữ vị thế độc tôn trong ngôi đền huyền thoại của bóng đá Việt Nam.
Nhưng có vẻ như mọi người đều quên mất rằng, khoảng cách từ bóng đá trẻ tới đội tuyển quốc gia là cả một chặng đường dài, và dù Văn Quyến đã khiến bao thế hệ cổ động viên phải đê mê say đắm, bởi những màn trình diễn thiên tài không thể phủ nhận, nhưng có một thực tế không thể chối bỏ: Anh chỉ thực sự tỏa sáng ở lứa tuổi U23. Và thậm chí, ngay cả khi không vướng vào vụ bán độ kia, thì tính cách và thói ăn chơi vô độ của Quyến, cũng đã là một rào cản vô cùng lớn, ngăn cản anh trở thành một ngôi sao đích thực.
Một trong những mối thâm cung bí sử mà người hâm mộ bóng đá Việt dường như Mối quan hệ giữa Quyến và HLV Alfred Riedl là một câu chuyện phức tạp, gói trọn mâu thuẫn trong con người anh. Ông Riedl nhận ra tài năng thiên bẩm của Quyến nhưng cũng không ít lần bất lực trước thái độ “cầu thả, bất cần” và sự thiếu kỷ luật trong tập luyện của anh. Đã có lúc, vị HLV người Áo suýt nữa loại anh khỏi đội tuyển.
Tuy nhiên, cuối cùng ông Riedl đã thành công trong việc “thuần hóa được ‘ngựa chứng'”, biến tài năng của Quyến thành trung tâm trong lối chơi của đội tuyển, mang về tấm huy chương bạc quý giá tại SEA Games 22. Mối quan hệ này làm nổi bật xung đột cốt lõi trong con người Quyến: tài năng kiệt xuất đi cùng với một cá tính đầy vấn đề, đúng như câu nói “lắm tài nhiều tật”.
Đại án Bacolod, thực tế không phải là một sự “lầm lỡ nhất thời”, nó là hệ lụy của lối sống buông thả, tiêu tiền như nước, lười biếng và vô kỷ luật của Quyến – Một thiên tài hiếm có, được cả một dân tộc yêu mến và nuông chiều, nhưng lại không vững vàng tâm lý trước những cám dỗ của cuộc sống.
Chính vì ham chơi, ham vui, Quyến mới “cần tiền” để phục vụ những cuộc vui, dù lương thưởng ở Sông Lam Nghệ An và tuyển quốc gia của anh khi ấy không hề thấp. Và rồi, chính từ cái tâm lý thích mau chóng kiếm tiền để phục vụ lối sống buông thả ấy, mà Quyến đã dễ dàng bán mình cho quỷ dữ, phản bội niềm tin của cả dân tộc.
Có thể nói, đại án bán độ tại SEA Games 23 cũng chỉ là một giọt nước tràn ly, làm phô bày bản chất của một thế hệ cầu thủ dù thừa tài năng, nhưng lại thiếu chuyên nghiệp và nỗ lực, mà Phạm Văn Quyến chính là cái tên tiêu biểu nhất.
Ngay cả khi có may mắn thoát được án cấm thi đấu, thì với tính cách của Quyến, anh dường như có khả năng trở thành một Balotelli, Cassano, hơn là vươn tới những hình mẫu như Ronaldo hay Messi.
Hình ảnh của Văn Quyến đối lập hoàn toàn với Công Vinh hay Quang Hải, khi hai cầu thủ này, dù vẫn dính vào lùm xùm đời tư, nhưng lại tỏ ra cực kỳ nghiêm túc và cẩn trọng đối với sự nghiệp quần đùi áo số. Và đó là chìa khóa để cả 2 duy trì một đỉnh cao phong độ lâu dài, để rồi cùng hái những trái ngọt vinh quang trong màu áo đội tuyển quốc gia – điều mà Văn Quyến chưa bao giờ chạm tới.
Vậy nên, có lẽ sau video này, chúng ta cũng đã có câu trả lời cho riêng mình về trường hợp của Văn Quyến. Người ta nói, chỉ với một chữ Nếu, nhân loại có thể nhét cả Paris vào một cái chai. Nhưng với trường hợp của Văn Quyến, ngay cả khi không dính nghi án bán độ, thì với bản tính lắm tài nhiều tật của mình, anh cũng chẳng thể nào đạt tới đỉnh cao sự nghiệp, chứ đừng nói tới việc trở thành huyền thoại của bóng đá Việt Nam.
